Seçkin İmrek: ‘Zamanı Gelince’yi yaratan, sınıfın ve işçilerin hayatıdır

Dila Taşçı

Seçkin İmrek’in ‘Zamanı Gelince’ isimli romanı Kor Kitap tarafından yayımlandı. Kitapta yakın tarihin devrimci hareketine içeriden bir bakış sunan İmrek, hem devrin şartlarını hem de sosyalist birikimin tabiatını görünür kılmayı amaçlıyor.

İmrek ile romanı ona yazdıran bellek ve Türkiye’nin ‘karanlık çağı’ üzerine konuştuk. İmrek, kendi yaşadıkları üzerinden devrin şartlarını da paylaştı.

Öncelikle, 70’li yılları romanınıza vakit olarak seçmenizin sebebini merak ediyorum. Sizi bunları yazmaya götüren seyahatinizden kelam eder misiniz?

Birçok nedeni olmalı… Ancak öncelikle benim ve neslimin direkt yaşadığı, tanıklık ettiği büyük bir toplumsal devinimin, onun imkanlarının ve eksiklerinin anlaşılmasına katkı uğraşı diyebilirim bu roman için. Daima birlikte manaya, sonuçlar çıkarma, toplumsal muhasebeye dair bir deneme ‘Zamanı Gelince’. Darbe periyodu üzere iki sınıf için tarihi bir sürecin birçok sanat yapıtına mevzu olması gerekir. Toplumcu gerçekçi edebiyatı önemseyen biri olarak o periyodu bir romanla kıymetlendirmiş oldum. Okurun çıkaracağı sonuçları da merakla bekliyorum.

Biraz daha açmak isterim; o yıllar, çürüyenin bağrında doğmakta olan yeniye tanıklık etmenin, her yerde, daima bir arada türkü söyler üzere yeninin filizleneceği toprağı karıp sulamanın nasıl bir şey olduğunun toplumsal hafızaya düşmesini istedim. Her şartta, her durumda direnmenin, yeni bir yol açmanın da beşere dair olduğunun hatırlanması kıymetli benim için. Bugün buna her zamanki üzere gereksinimimiz var. Toplumcu gerçekçi edebiyatın karakterinde var, periyodun bir fotoğrafını çekiyorsunuz bir yanıyla. En koyu karanlıkta yol gösteren bilince, umuda tutunduran ışık huzmesi peşinde koşmak diyebilirim bu çalışmaya. Onun kırıntılarını topluyorum. Bir modülü olduğum tarihî seyahatte, çıkınımdaki ufak tefeğin standı de diyebilirsiniz. Karanlık dehlizlere karşı hamasetli olunmazsa çıkılmıyor aydınlıklara ve aslında bugünkü birikimimizi o periyodun, öncesinin ve sonrasının birbirine bağlanmış direnişlerine borçluyuz. Direncin, direnişin bir bedeli var ancak onun yarına bıraktığı pahayla kıyaslandığında acıların çekilmesi boşuna değil. Her periyot gerekli olan direnç. Direnç de nereden beslendiğinize bağlı; hangi pınardan su içtiğinize, nereden nefes aldığınıza…

Tabii 40 yıl evvelki yaşanmışlıkları husus alan bir romanın tıpkı vakitte bugünün Türkiye’si ile kimi yanlarıyla büyük benzerlik taşıyor olması çok acı veriyor beşere. Bu acı duygusu bana dair, bize ait. Hem eski yaralarım kanıyor ve hem bugün hala neden böyleyiz sorusu beynimin duvarlarında yankılanıyorken, bedel ödeyen dostlar, yoldaşlar da pek erken ayrılırken ortamızdan, yazmak neredeyse misyon oldu benim için.

”ZAMANI GELİNCE’, TOPLUMSAL YAŞANMIŞLIKLARIN ANLATIMI’

Bir darbeyi ve ardından yaşanan hak ihlallerini yazarken zorlandınız mı? Romanın yazım sürecinde yaşadıklarınızı anlatır mısınız?

Acılarımızı yalnızca bilinsin diye yazmayız. Şayet yeni acılar yaşanmasın diye bir telaşımız yoksa unutmaya çabalarız. İnsanın acılarını yazması, yarasını kanatmasıdır. Güç bir şey bu. Kendimden modüller olsa da toplumsal yaşanmışlıkların anlatımıdır ‘Zamanı Gelince’.

Toplumsal acılarımız daima kanıyor ve kanamaya kayıtsız kalınmıyor olsa da insan yaşadıklarından uzaklaşarak yazmaya çabalıyor. Yazarken yine yaşayıp zorlanıyor olsan da… Lakin yalnızca kendi acınız değil, sınıfın, işçilerin toplumun acısı ve yaşadıkları kelam konusu olan. Yoksa acılar beşere yük olur, üstünüze çöküp hareketsiz kılar sizi. Acıyı yazdıran, direnci paylaşma duygusudur. İnsan acıyı paylaşmakta zorlanıyor doğal ki. Yazarken içiniz burkuluyor, genziniz yanıyor, bir an gözleriniz buğulanıyor yaşanmış olanı düşünürken. Lakin geleceğe direnişi bırakmaya bakmalı…

Tüm bunları yazarken nasıl bir art plana sahiptiniz, bunlar kendi gazeteci hafızanızda mı yer alıyordu yoksa canlı şahitler ya da yazılı birtakım kaynaklar mı temel alındı?

Arka plan, ülkenin tarihi, tarihimiz. ‘Zamanı Gelince’yi yaratan, sınıfın ve işçilerin ömrüdür. Egemenlerin sömürü ve baskı tertibini ayakta tutmak için geliştirdikleri dönemsel iktidarların öyküsüdür tıpkı vakitte. Toplumcu kaynaktan beslenenlerin daima ağrıyan iki yarası vardır; biri acı, başkası direnç. ‘Zamanı Gelince’nin omurgasını, şuurum ve belleğimde duranlar belirledi diyebilirim. Beni romanı yazmaya sürükleyen daha çok hafızam ve tanıklıklarım oldu. Daima beynimin bir yanında yeşerip büyüdü yazdıklarım. Lakin şahitler da var. Muhatabı, şahitleri, sanıklarıyız geride kalan ve bugün süren bu yaşamın… Uzun yılar boyunca içinde taşıyorsun yazdıklarını, sonra paylaşarak yaşamaya devam ediyorsun. Gayretin içindeyseniz kaynaklar besliyor insanı. Ezilenlerin dünyasındayız ve bu bizim hikâyemizdir.

Bilmeyenler için şunu da eklemeliyim, ‘Ben de Sana Onu Söyleyecektim’den sonraki süreçtir bu romanın yaşandığı periyot. ‘Ben de Sana Onu Söyleyecektim’, emekçi ve işçilerin lokomotifinde olduğu, toplumsal harekette bayrakların dalgalandığı süreci anlatır. ‘Zamanı Gelince’ ise bu umutlu yürüyüşün sert durduruluşunun yarattığı içsel kanamayı anlatıyor. Bayrakların yanı başımızda yere düştüğü şartlarda yine toparlanıp uğraş bayrağını ele almanın iç sancıları, toplumsal acıları, direncidir. ‘Zamanı Gelince’, politik emekçi hareketinde yer alanlara dair tanıklıklarımdır; bana aktarılanlar, dinlediklerim, çalışanların ömürleri ve tecrübeleri ile harmanladığım edebi bir kurmaca denemesidir.

Devletten kaçan Sami’nin kent değiştirdikten sonra izini biraz olsun kaybettirdiğini gördük fakat daha sonra büyük bir eksikliğe düşüp fabrikada iş başvurusu yaptı. Sami’nin yakalanmasına sebep olan bu eksikliğe günümüz solcuları da sık sık düşüyor. Durumu bu halde ele almanızı bir tenkit olarak okumak mümkün mü?

Şimdiki şartlar farklı fakat Sami’nin kıssası her vakit, her coğrafyada izlerini görebileceğimiz bir olgu diyebiliriz. Nesnellikten uzaklaşarak güzele giden şeyin optimist beklentiye dönüşmesi halini çok yaşıyoruz. Sami sonra iç çekip duruyor, hayıflanıyor, kahrediyor yaptığından ötürü. Randevu yerine giderken kılı kırk yarıyor fakat karşı karşıya olduğu gücü kâfi ağırlığınca tartamayıp başka tarafta öteki bir çıkmaza sürükleniyor. Hükümranlar ile emekçi ve işçiler ortasındaki iktidar kapışmasının boyutu gereğince idrak edilemedi galiba hissine kapılıyor.

Caption

İki farklı sınıf olmadıkları birebir ideolojik kaynaktan beslendikleri halde Erdoğan iktidarı ve siyasal İslamcı Fethullah Gülen hareketinin hengamesini ve sonuçlarını gördük. Meğer romanın kahramanları bir sınıfın iktidarı gayretindedirler. Neyse, Sami yakalanıyor, yanlışını görmekle kalmıyor, örgütün büyük bir darbe yediğini de anlıyor, bir an bir şaşkınlık içinde kalsa da tereddütsüz direnmeyi seçiyor. Alışılmış Yalnızca Sami değil, aylarca süren azaplı sorgu kademesinin akabinde herkes yanlışlarını sorguluyor, kendi öngörüsüzlüğünü, yaptıklarını ve yapamadıklarını orta yere seriyor. Çözülme de var, direniş de… Lakin samimi bir iç hesaplaşma eforu var. 12 Eylül askeri darbesi sürecinde kendi hisselerine düşen yanılgıların, yanlışların en azından bir kısmına ayna tutulan bir demdir o hararetli koğuş tartışmaları, ağır sohbetler.

‘ZALİMLER VE MAZLUMLAR DAİMA VAR, ZALİMLERİN GİYSİSİ DEĞİŞİYOR’

Şimdilerde eski gücünü yitirmiş, lider takımları tutuklanmış, örgütlülüğü ziyan görmüş bir soldan bahsetmek mümkün. Kitabınızın isminde bugünün sol sosyalist demokrat kanadına bir gönderme mi var? Evet, bugünler bu türlü geçiyor lakin ‘Zamanı Gelince’ tekrar eskisi üzere faşizmin karşısına dikileceğiz iletisini almak uzak bir temas mı olur?

Yetmişli yıllarda devasa bir işçi-emekçi-halk hareketi vardı. Çalışanlar, gençler, bayanlar, aydınlar… Her lisandan ve kültürden halklar yeni bir tertip arayışındaydı. Devrimci telaffuz yalnızca duvarlardaki yazılarda yer almadı, yüreklerde yer etti ve milyonlarca beşerde ete kemiğe bürünerek harekete geçti. İnsan yaparken, denerken öğrenir fakat bu hareket; potansiyeline uygun sonuca ulaşamadı. Bunda devrin kapitalist gelişme özellikleri, kentleşme, emekçi sınıfının nicel ve nitel örgütlenme seviyesi, emperyalist zincirin Türkiye hükümranlarına biçtikleri rol ve onların hareket kabiliyetinin rolünü akılda tutmadan darbe süreci anlaşılamaz kuşkusuz. Lakin periyodun devrimcilerinin değerli eksikliklerinin olduğu da bir gerçek. İnsan iradesi her şey değildir lakin bütün öteki şartların elverişli olduğu durumlarda irade belirleyici olabilir. Başkaldırmadan yenilmeyi hazmetmek çok güç. Çarpışarak yenilmek geleceğe diğer bir destan bırakır.

Darbecilerin ağzından dökülen “biz darbe yapmasaydık, onlar iktidara gelecekti” kelamlarından de bir sonuç çıkarmak mümkün. Devrin sosyalist-devrimci hareketinin imkanları ve yetersizliklerinin tartışması elbette bir romanın konusu olamaz. Fakat romandaki olaylar örgüsünde, roman bireylerinin karakter tahlili kapsamında, bu cinsten tartışmalar için ipuçları olabilir. Darbenin bir hedefi vardı ve ona ulaştı. Devrimci güçler büyük darbe aldı. Sol ve sosyalist güçleri çökertmeyi planladılar ve bunu büyük oranda başardılar. Örgütlere darbe vurulunca toplumdaki tesirleri süratli oluyor. Ezilenler cephesinde önemli bir kırılma yaşandı. Darbenin tesiri uzun sürdü. Seksenlerin ortasındaki emekçi hareketi toplumu silkelese de sosyalistler o devri hakkıyla değerlendiremedi. Eski biçim ve alışkanlıklardan kurtulmak kolay olmuyor ve yine toparlanmak da o kadar kolay olmadı natürel ki.

Hala süren tesirleri var darbenin. Vakti ve coğrafyası değişse de muktedirler birbirinden besleniyor, birbirlerinden doğuyor, birbirlerine benziyorlar. Zalimler ve mazlumlar daima var. Zalimlerin giysisi değişiyor. Bir yerde, bir vakitte üniformalı; bir diğer vakitte, kravatlı, bir öbür coğrafyada bazen sarıklı-takkeli, cübbeli olabilirler. Lakin tüm zulüm düzeneklerinin öğüttüğü insan canı, insan emeği, insan onuru. Ve büyük insanlığın yürüyüşü, sömürü ve zulmün her türlüsü tarihin çöplüğünde yok olsun diyedir. Elbette vakti gelince…

Romanınızda mevzu edindiğiniz darbe devirlerini sizin jenerasyonunuz da birebir yaşadı. O devir aklınıza geldiğinde unutamadığınız bir yaşanmışlık var mı?

İnsan neyi hatırlamak isterse anıları oradan depreşir. Benimki o devasa hareketin kolay hezimetinin acısı. Bunu romana sinmiş olarak görmek muhtemel. Romanda 12 Eylül darbesi taban olsa da en fecî şartlarda direnenlerin, en iktidar olunduğu sanılan vakitlerde bastırılamayan direnişin, ezilemeyen umududur görünen. Nerede olursa olsun diş ile, tırnak ile, umut ile, sevda ile, düş ile direnenler olduğunu, direnmenin imkanlı olduğunu hatırlamak kıymetli bence. Umarım okur da bunu bulur.

Bugünkü iktidar beşere eskiyi ziyadesiyle anımsatan bir zorbalığın eseri. O vakit daha çok kahrediyor insan. İçimdeki yaradır o periyodun bir demokratik halk iktidarına, sosyalizme hakikat ilerletilemeyişi. Lakin bugün yeniden o sınıfa ve işçilere ve insanlığa dair o ulvi gayret içindeyiz, daha kapsamlı daha karmaşık fakat bu denli tecrübenin bizi o ışığa ulaştıracağını düşünüyorum.

”ZAMANI GELİNCE’Yİ SEYAHAT DİRENİŞİ’NE ADIYORUM’

Kitabı elimize aldığımızda bizi birinci karşılayan ağır hisler uyandıran ithafınız oluyor. Bu noktada Seyahat aksiyonlarının sizin için söz ettiklerini okurla paylaşmak ister misiniz?

Gezi Direnişi, bitmeyen hengamenin dalgalanan umut bayraklarının yüreklerdeki iz düşümü. Evet, umudun ve direnişin en karanlık vakitte bile bitmediği kıssayı mevzu eden ‘Zamanı Gelince’yi Seyahat Direnişi’ne adıyorum. Direnişte hayatını kaybedenlere, yaralananlara, yargılananlara, tutsak edilenlere ithaf ettim.

Yeni periyodun yeni direnişiydi Seyahat. Ben de içinde yer almış olmaktan memnunum. Yargılandığımız, birlikte beraat ettiğimiz arkadaşlarım artık mahpusta. İktidarın yönlendirmesiyle öteki bir hesapla tekrar açıldı dava ve arkadaşlarımızdan öç alıyorlar. Bir zulmün çarkının devridaimi sürecidir Seyahat yargılamaları ve tutsaklıkları. Gazeteciler, müellifler, muhalifler hapishanelere dolduruldu. Yüreğim hapishanelerdeki arkadaşlarımla atıyor. Doğal bugün birçok yerde ateşler yakıldı, direnişler var. Personel ve işçilerin, gençlerin, bayanların gayreti büyüyor. İran’daki direnişi de anmak gerek. 22 yaşındaki Mahsa Jîna Amini’nin direnişi dünyada yankılanıyor. Oradaki zalimlerin de uykusunu kaçırıyor özgürlük arayıcıları. Halklar yeni bir ömür için direniyor, ‘Zamanı Gelince’deki direnişin öteki boyutları yaşanıyor dört bir yanda.

Son olarak okurlarınıza kitap teklifleriniz var mı? Kesinlikle okuyun dediğiniz bir kitap tavsiyeniz varsa almak isteriz.

Bol bol okumalı. O kadar çok var ki tavsiye edebileceğim kitap. Birini söylesem başkasına haksızlık etmekten korkarım. Okumak mavi berrak bir ırmak üzere akmaksa okumalı hep… Edebiyatla, sanatla donanmalı…